Stress vermindert de afweer: meer kans op ziekte

Het is bekend, dat stress de afweer vermindert en de kans vergroot op het krijgen van infecties en kanker. Het gekke is, dat tijdens stress sommige aspecten van het afweersysteem juist sterker worden. Zo stimuleert stress bijvoorbeeld astma, allergische reacties, auto-immuun ziekten en ontstekingen. Stress verzwakt het afweersysteem dus niet altijd, het kan ook onderdelen daarvan versterken!

Misschien is dit ook wel logisch als je bedenkt, dat tijdens vecht- of vluchtgedrag tijdens stress de kans op verwonding en infectie groot is als gevolg van bedreiging door een roofdier. Vechten of vluchten zijn de meest fundamentele reacties op acuut gevaar en bieden de meeste kans op overleven. Het zou dan raar zijn als je dan toch het loodje legt als gevolg van een infectie!

Wanneer wordt het afweersysteem versterkt of verzwakt?

Om te begrijpen wanneer welke componenten van het afweersysteem (immuunsysteem) versterkt dan wel verzwakt worden, zullen we eerst kort moeten kijken hoe het afweersysteem werkt.

Het afweersysteem bestaat uit twee onderdelen: het aspecifieke (aangeboren) immuunsysteem en het adaptieve (verworven) immuunsysteem. Het belangrijkste functionele verschil tussen de twee is, dat het adaptieve immuunsysteem specifiek is voor een bepaald microorganisme (bacterie of virus). De reactie van het adaptieve immuunsysteem wordt iedere keer beter als het moet optreden tegen dezelfde binnendringer. We spreken hier van immunologisch geheugen. Op dit principe is vaccinatie gebaseerd. Je krijgt dan een verzwakt virus ingespoten, waarop het adaptieve immuunsysteem zal reageren en tevens geheugencellen maakt. Deze geheugencellen maken antilichamen als het echte virus het lichaam binnendringt, waardoor je niet of minder ziek wordt.

Immuunreacties worden verzorgd door de witte bloedlichaampjes, de leucocyten. Dit is een verzameling van verschillende cellen, die allen een specifieke taak hebben bij het bestrijden van microorganismen. Er zijn bijvoorbeeld de phagocyten. Dit zijn cellen die aan virussen en bacterien binden, ze vervolgens in zich opnemen en tenslotte vernietigen. Deze cellen verzorgen aspecifieke afweer (zij binden aan ieder virus of bacterie). Zij vormen dus het aspecifieke (aangeboren) deel van het immuunsysteem. Zij zijn de eerste verdedingslinie tegen indringers.

De lymfocyten zijn andere witte bloedlichaampjes en behoren tot het adaptieve immuunsysteem. Sommige lymfocyten, de B cellen, maken antilichamen tegen de indringers. De rest van de lymfocyten zijn T cellen, die B cellen en phagocyten helpen bij hun taak, en sommige T cellen kunnen zelfs geïnfecteerde lichaamscellen herkennen en vernietigen.

Effecten van stress op het afweersysteem

Immunoprotectie (bescherming). Acute, kort durende stress versterkt de werking van het aspecifieke en adaptieve immuunsysteem als de stress optreedt tijdens het helen van wonden, vaccinatie of infectie. Vaccinatie en wondheling verlopen tijdens acute stress dus beter en je bent minder vatbaar voor infecties en beter beschermd tegen het ontstaan van kanker.

Immunopathologie (immuunziekten). Als acute stress optreedt tijdens onschuldige infecties die geen ziekte kunnen veroorzaken of als je afweerreacties hebt op lichaamseigen cellen , dan kunnen ontstekingsreacties en auto-immuunziekten optreden (zoals reuma of suikerziekte type I). Deze effecten kunnen ook bij chronische, lang durende stress optreden.

Immunosuppressie (verzwakt afweersysteem). Dit is een veel voorkomend effect van chronische stress. Het onstaat doordat er minder leucocyten zijn die minder goed functioneren. Wondheling en vaccinatie verlopen minder efficiënt en je hebt meer risico op infecties en kanker. Daartegenover staat dat ontstekingsreacties en auto-immuunziekten geremd worden.

Effecten van cortisol op het afweersysteem

De effecten van stress op het immuunsysteem zijn het gevolg van de acties van adrenaline en cortisol, de belangrijkste stresshormonen. De effecten van cortisol zijn het beste onderzocht.

Cortisol kan het immuunsysteem versterken tijdens acute stress. Als daarentegen cortisol wordt toegediend, bijvoorbeeld als ontstekingsremmer, dan remt het juist het immuunsysteem. Chronische stress en het daarbij vrijgegeven cortisol zijn immunosuppressief.

De timing van stress ten opzichte van activatie van het immuunsysteem is belangrijk voor de vraag of cortisol het immuunsysteem versterkt of juist verzwakt. Versterking vindt plaats tijdens de vroege fase van de afweerreactie en verzwakking van het immuunsysteem gebeurt tijdens latere fases.

Effecten van stress en cortisol zijn dus heel gevarieerd. Samenvattend hangen ze af van

  • de duur van de stress
  • het aantal witte bloedcellen en de plaats waar ze zich bevinden in het lichaam
  • lichaamseigen of toegediend cortisol
  • de timing van stress ten opzichte van activatie van het immuunsysteem.
Stress en zwanger

Stress tijdens zwangerschap

Stress bij aanstaande moeder heeft effect op kind

lees meer
Sociale stress en gezondheid

Sociale stress maakt ziek

Hoe kan het, dat sociale stress de afweer remt?

Lees meer
Chronische stress

Chronische stress

Chronische stress maakt ziek, acute stress niet

Lees meer