Stress en depressie
Stress laat zijn sporen na in de hersenen. Behalve dat stress via het sympatisch zenuwstelsel en de HHB as de rest van het lichaam klaar maakt om met een stressor om te gaan, doet stress dit ook in de hersenen. Je wordt meer attent op wat er in je directe omgeving gebeurt en je herinnert je dingen ook beter tijdens stress. Als ik zou vragen wat u op een willekeurige dag vijftien jaar geleden deed, zou u het niet meer weten. Maar als ik vraag naar uw bezigheden toen twee vliegtuigen de Twin Towers binnen vlogen op 11 september 2001, dan weet u dat waarschijnlijk nog precies. Toegegeven, u was geen directe getuige van de aanslag, maar het maakte u toch alert. Tijdens stress gebeurt precies hetzelfde. Als u op uw werk een conflict heeft met uw leidinggevende, dan kunt u zich de details zich daarover een hele tijd later nog precies herinneren. Herinneringen die opgedaan zijn tijdens eerdere stress worden makkelijk opgeroepen, zodat een efficiënte reactie op een nieuwe, vergelijkbare, stressor mogelijk is.
Net zoals de effecten van stress in het lichaam in de eerste plaats goed zijn, zo is dat met de effecten van stress in de hersenen net zo. Pas als de stress chronisch wordt, ontstaan de problemen: geheugenverlies, concentratieproblemen, depressie, angst en slapeloosheid.
Stress en depressie
Depressie kan worden gezien als een ziekte die veroorzaakt wordt door chronische stress, net zoals chronische stress andere ziekten kan veroorzaken zoals auto-immuunziekten, en hart- en vaatziekten. Depressie wordt mogelijk veroorzaakt door verminderde activiteit van een bepaald hersengebied, de (subgenuale) prefrontale cortex. Dit gebied ligt voor in de hersenschors en is uitermate belangrijk voor het remmen van de amygdala (angstcentrum), het sympatische zenuwstelsel en de HHB as. Bij een normale, acute, stressresponse wordt de prefrontale cortex een beetje minder actief, waardoor het de amygdala, het sympatisch zenuwstelsel en de HHB as minder hard remt. Deze drie worden daardoor actiever en de stressreacties kunnen optreden.
Bij mensen met een depressie werkt de prefrontale cortex niet goed en het volume daarvan kan met maar liefst 40% afnemen. Het gevolg is, dat de remming van de amygdala, het sympatisch zenuwstelsel en de HHB as wegvalt. Dit leidt dan tot chronische stress. Er wordt dan als het ware een vicieuze cirkel gevormd. Chronische stress leidt tot verminderde activiteit in de prefrontale cortex (waarschijnlijk veroorzaakt door cortisol), waardoor remming van de HHB as vermindert. Daardoor komt er meer cortisol vrij dat de prefrontale cortex verder remt.
Melancholische tegenover Atypische depressie
Naar aanleiding van de link met chronische stress wordt depressie wel opgedeeld in twee typen: melancholische depressie en atypische depressie. Zij hebben enkele tegenovergestelde symptomen.
Bij melancholische depressie zijn de klachten het ergst in de morgen. Dan zijn de alert systemen, zoals de HHB as en het noradrenaline systeem in de hersenen, het meest actief. Bij atypische depressie zijn de klachten het ergst in de avond, wanneer de alert systemen weinig actief zijn. Melancholisch depressieven eten en slapen te weinig; atypisch depressieven eten en slapen te veel.
Het lijkt er daarmee op, dat bij melancholische depressie de stressreacties constant aan staan (weinig actieve subgenuale prefrontale cortex), terwijl bij atypische depressie de stressreacties te sterk geremd worden (overactieve subgenuale prefrontale cortex).
Anhedonia, veranderd eetpatroon en slapeloosheid
Eén van de gevolgen van verminderde prefrontale activiteit is verminderde activiteit van de nucleus accumbens dat voor gevoelens van plezier en motivatie zorgt. Dit is ook de regio waar dopamine wordt afgegeven. Verminderd effect van dopamine hier verklaart waarom chronisch gestreste mensen minder genieten (anhedonia). Daarnaast slapen depressieve mensen minder goed (ze worden vroeg wakker) en verliezen hun eetlust of gaan meer "plezier voedsel" eten om zich een beetje beter te voelen.
Aangezien stress en depressie gekoppeld zijn in de hersenen is het niet verwonderlijk, dat depressie een risicofactor is voor een keur aan lichamelijke klachten die ook bij chronische stress optreden. Dit zijn bijvoorbeeld hart- en vaatziekten, diabetes en osteoporose.
