De hypothalamus - hypofyse - bijnier as (HHB as)

De stressreactie via de hypothalamus, de hypofyse en de bijnieren begint met het vrijgeven van het stresshormoon CRF. CRF komt vervolgens in de hypofyse. Dit is een kleine, maar belangrijke, hormoonklier die tegen de onderkant van de hersenen aan ligt, vlakbij de hypothalamus. CRF zet hypofysecellen aan tot de afgifte van een tweede stresshormoon, ACTH, in het bloed. ACTH bereikt de bijnieren en stimuleert daar de afgifte van een derde stresshormoon, cortisol. Cortisol is het eindproduct van de stressreactie.

Cortisol

Cortisol is belangrijk voor de herverdeling van energie over het lichaam. Het zorgt ervoor, dat de organen die de meeste energie nodig hebben om de stressor te bestrijden het ook krijgen. Cortisol doet dit door processen, die investeringen vergen, te vertragen. Dit zijn voortplanting, afweer en groei. Op deze manier kan iemand zich volledig op de stressor richten; de andere processen komen later als het gevaar geweken is.

Bij langdurige stress (chronische stress) is de concentratie van cortisol in het bloed blijvend verhoogd. Daarbij kunnen de effecten van cortisol op de energiehuishouding tot gezondheidsproblemen leiden. Verhoogd cortisol veroorzaakt fysiologische verandering die helpen om de energiereserves in het lichaam weer aan te vullen. Zij worden immers aangesproken tijdens de stressreacties. Dit veroorzaakt de opbouw van vetweefsel en gewichtstoename, vooral rond het middel. Cortisol bevordert bijvoorbeeld de eetlust, waardoor mensen meer gaan eten om energie binnen te krijgen. Het zorgt er ook voor, dat voedingsstoffen, die niet direct gebruikt worden, worden opgeslagen als vet.

Overeenkomsten bij mens en dier

De HHB as werkt in de basis hetzelfde in alle gewervelde dieren en mensen. Dit geldt trouwens ook voor de snelle stressreacties via het sympatische zenuwstelsel. Van vissen tot chimpansees, en van reptielen tot mensen worden de dezelfde boodschappermoleculen gebruikt: CRF, ACTH en cortisol. Dit duidt erop, dat de HHB as een belangrijke rol speelt bij alle gewervelde dieren, en dat het niet veranderd is gedurende de evolutie.

Deze overeenkomsten maken het mogelijk om stress en stressreacties bij dieren te bestuderen en te vertalen naar stress en stressreacties bij mensen. Stressbiologie is dan ook de basis geweest om een boek over werkstress te schrijven. In dit boek worden op basis van stress en stressreacties bij dieren de diepere oorzaken van werkstress geïdentificeerd en praktische oplossingen gegeven. Op basis van de biologie van het sympatisch zenuwstelsel en de HHB as is het makkelijker om stress bij mensen te begrijpen.

Verschillen tussen mens en dier

Natuurlijk verschillen de hersenen van mensen en dieren op een aantal punten. De hersengebieden die de activiteit van de HHB as (en van het sympatisch zenuwstelsel) controleren, zijn vaak minder sterk, of helemaal niet, ontwikkeld bij dieren. Het verschil in de stressreacties tussen mensen en dieren zit hem dan ook in de hersenregio's die de stress in de hypothalamus aanschakelen.

Vissen hebben bijvoorbeeld een HHB as en een sympatisch zenuwstelsel, maar missen een amygdala. De amygdala is een celgroep in de hersenen die angstgevoelens op kan roepen. Bij mensen zijn de amygdala en de CRF cellen in de hypothalamus met elkaar verbonden. Stress en angst gaan bij ons dan ook vaak samen. Daarnaast is een deel van de hersenschors (de prefrontale cortex) belangrijk voor het aansturen van de CRF cellen. Dit hersengebied is sterk ontwikkeld bij mensen en veel minder bij de meeste dieren.

De meer ontwikkelde controle over de stressreacties bij mensen maakt het mogelijk om ingewikkelde problemen op te lossen en stressoren aan te pakken. Het is een misvatting te denken, dat mensen niet goed met moderne stressoren om kunnen gaan, omdat de stressreacties bij mens en dier veel op elkaar lijken. De stressreacties zijn "slechts" een output systeem; het vernuft en de controle zitten hoger in de hersenen.

Stresshormoon cortisol speelt een rol bij het onstaan van depressie

Cortisol en depressie

Cortisol speelt een rol bij depressie

lees meer
oorzaken van stress

Oorzaken van stress

Hoe stress veroorzaakt kan worden

Lees meer
stress verminderen

Stress verminderen

Voorkom dat de stressreacties aan gaan

Lees meer